หอยหินไม่ใช่เรื่องเกี่ยวกับถ้ำหรือภูเขา แต่เป็นเรื่องเล่าเกี่ยวกับหมู่บ้านเล็กๆ แห่งหนึ่งซึ่งปัจจุบันนี้แทบไม่มีใครรู้จักเหมือนกับเป็นหมู่บ้านที่ถูกลืม และไม่มีชื่อให้ใช้และให้ได้พบเห็นอีกแล้ว ในนามว่า "บ้านร้องหอย" บ้านร้องหอยหรือสถานที่นี้อยู่ที่ไหนในอำเภอร้องกวาง? มีความเกี่ยวข้องกับหอยหินอย่างไรไม่ทราบ? ผู้ที่รู้อย่างน้อยแทบไม่มีใครเหลือเลย เพราะทว่าไม่มีใครสนใจ.(มุมมองของผู้เขียน)
"หมู่บ้านร้องหอย" เป็นชื่อเดิมของหมู่บ้านเล็กๆ ที่มีผู้คนอาศัยอยู่ไม่กี่หลังคาเรือนในสมัยก่อนนั้น แล้วมันตั้งอยู่ที่ไหนล่ะ? ปัจจุบันนี้บ้างก็เรียกว่า "บ้านนอก" หรือ บ้านนอกปากทาง ด้วยเหตุผลที่ว่า เป็นพื้นที่ส่วนหนึ่งของหมู่บ้านกาศผาแพร่ในปัจจุบัน ซึ่งอยู่ติดกับถนนสาย 101 แพร่-น่าน ตรงข้ามกับ(ออป.)องค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ หรือพื้นที่ที่เป็นป่าสักโรงเลื่อยไม้ดั้งเดิม บ้านร้องหอยในอดีตเป็นป่าแพะและหญ้าคา เป็นเนินหินที่ไม่ค่อยมีบ้านผู้คนมากนักดังปัจจุบัน เมื่อมีการตั้งรกรากที่นี่มากขึ้น ผู้คนลงหลักปักฐานขุดดินสร้างบ้านขุดบ่อน้ำ ก็ทำให้ได้พบเจอกับซากหอยหินนับร้อยนับพันในพื้นที่แห่งนี้ ซากหอยหินดึกดำบรรพ์ อาจคาดได้ว่ามีอายุเกือบเป็นล้านปีได้(อาจไม่มีการพิสูจน์จากผู้เชี่ยวชาญแต่อย่างใด) ซึ่งไม่ต่างจากขนาดหอยในปัจจุบันนี้ มีลักษณะเป็นก้อนรูปหอยขม และหอยก้นแหลมยาว คาดว่ากินพื้นที่ตั้งแต่ปากทางเข้าสี่แยก ม.แม่โจ้ จนถึง ออป. บริเวณถนนสาย 101 ปัจจุบัน จนถึงภายในบริเวณบ้านที่อยู่อาศัย จากสิ่งที่พบเชื่อว่าบริเวณที่อ้างถึงนั้นเคยเป็นพื้นที่สายน้ำพาดผ่านมาก่อน ก่อนที่จะแห้งหายไป ปัจจุบันยังคงมีซากหอยหินอยู่ในพื้นที่ที่กล่าวถึงอีกจำนวนมาก ซึ่งหาพบได้ตามพื้นดินทั่วไป ภายในตัวหอยนั้นจะมีลักษณะตกผลึกเป็นแก้วใสเป็นเกลียวตัวหอย ภายนอกถูกเคลือบไปด้วยหินปูนเป็นชั้นๆ บ้างก็เป็นหินปูนแข็งเป็นหินผา บางลูกก็มีลักษณะเป็นตัวหอยเห็นเป็นปากหอยและเป็นเกลียวที่เด่นชัดสวยงาม บางคนก็มักชอบเก็บสะสมเอาไว้
และนั่นจึงเป็นที่มาของชื่อหมู่บ้านว่า "บ้านร้องหอย" ร้อง คือ สถานที่ที่เป็นร่องน้ำหรือเวิ้งน้ำ ลำน้ำมาก่อน อาจจะมีแม่น้ำหรือไม่มีมีแล้ว ตามกาลเวลาที่เลยไปเหมือนกับที่มาของชื่อ บ้านร้องกวาง, บ้านร้องหอย เช่นเดียวกันนั่นเอง
ภาพหอยหินแต่ละชนิดแต่ละขนาด
เป็นประเภทหอยจูบก้นแหลมยาว,หอยขม
และเป็นแบบเปลือกหอยสองฝา
หอยหินที่ข้างในมีการตกผลึกของหินปูน
และเปลือกนอกถูกห่อหุ้มเป็นชั้นๆ
ปัจจุบันหอยชนิดนี้ยังคงมีอยู่ตามลำห้วยธรรมชาติ
อาศัยอยู่ตามซอกหินธารห้วยในภูเขาซึ่งมีธารน้ำไหล
มีลักษณะเป็นหินปูน ทำให้เปลือกหอยเหล่านั้นถูก
หินปูนห่อหุ้มตั้งแต่มันยังมีชีวิตและยังพอพบได้พอสมควร.
